Ik wil later graag een stofzuiger worden, juffrouw

vrijdag 11 maart 2011

Als je de deur van de koelkast dicht doet, blijft het lampje dan branden? Als je je ogen sluit, blijft de wereld dan bestaan? Aanhangers van het metafysisch solipsisme geloven dat de wereld slechts een fantasie is van het individu. Wij leven dus elk in onze eigen wereld. In mijn wereld besta jij alleen maar omdat je nu mijn column aan het lezen bent. Als ik de deur van de koelkast sluit dan gaat het lampje uit; dat lampje is er alleen maar om de inhoud van de koelkast voor mij te belichten, als ik niet naar die inhoud aan het kijken ben, dan bestaat die inhoud ook niet en is er dus geen lampje nodig om het te belichten.

Het epistemologisch solipsisme, een ietwat minder radicaal filosofisch idee, zegt dat er weliswaar slechts één wereld bestaat, maar dat wij die als individu verschillend van elkaar ervaren. Wij doen kennis op van de wereld om ons heen via ons lichaam. En onze lichamen verschillen nu eenmaal van elkaar. Om een extreem voorbeeld te noemen: een blinde kan de wereld niet zien, terwijl een ziende dat wel kan. Voor een blinde bestaat de wereld dus uit geluiden, geuren en structuren die hij kan voelen, terwijl voor een ziende de wereld voornamelijk bestaat uit visuele objecten. Maar ook tussen twee zienden is er een verschil in wat en hoe ze zien. Niet alleen heeft de een vaak betere ogen dan de ander, maar ook heeft de een meer ervaring met bepaalde objecten dan de ander. Voor een altviolist betekent een zwart bolletje met een verticale streep eraan op het onderste lijntje van een notenbalk iets anders dan voor een pianist. Niet alleen lezen beide muzikanten in een andere sleutel en duidt de noot voor een altviolist dus een andere toon aan dan voor de pianist, ook associëren zij de noot met een andere klankkleur, de klankkleur die bij hun instrument hoort, waarmee ze zo bekend zijn. Een derde persoon die niet bekend is met muzieknotatie zal überhaupt niet eens een notenbalk zien.

Ook al bestaat er dus maar één wereld, de objecten in die wereld en zelfs de wereld in zijn geheel, krijgen voor elk individu een andere betekenis afhankelijk van hoe hij de wereld en de objecten in de wereld ervaart. Aangezien wij niet in elkaars hoofden kunnen kijken, kunnen wij nooit van een ander weten wat die betekenis precies is. Toch moeten wij met al onze afzonderlijke wereldbeelden in één en dezelfde wereld met elkaar samenleven. Onze handelingen hebben invloed op de wereld en daardoor op anderen. Door de gevolgen van onze eigen handelingen waar te nemen komen we er achter of die gevolgen voor onszelf positief of negatief uitpakken. Op die manier evalueren we onze eigen handelingen, we geven het een positieve of een negatieve betekenis. Handelingen die een negatieve betekenis krijgen zullen we in het vervolg gaan vermijden, terwijl we handelingen die een positieve betekenis krijgen juist meer zullen gaan uitvoeren. Als kinderen zijn we misschien nog geneigd om een ander te slaan als we boos op hem zijn, maar al snel leren we dat de ander dan terugslaat, wat resulteert in pijn, dus geven we een negatieve betekenis aan de handeling slaan.

Op die manier creeëren we een steeds ingewikkelder netwerk van betekenissen van handelingen. Uiteindelijk krijgen handelingen die we vaak uitvoeren en die een groot positief effect hebben een steeds grotere positieve betekenis. Dit zijn handelingen waar we blij van worden, waar we over dromen, die ons leven zin geven. Stel je voor dat we apparaten kunnen maken die zo hun eigen ‘levensdoel’ gaan bepalen; apparaten die vanzelf iets gaan doen waar ze goed in zijn, waar ze plezier in hebben en waar ze voldoening uit halen. Een stofzuiger zal een intrinsieke motivatie krijgen om de vloer zo goed mogelijk schoon te maken. De fabrikant van de stofzuiger hoeft niet meer na te denken over de perfecte samenstelling van de stofzuiger, wat voor opzetstukken nodig zijn voor wat voor soort oppervlakken, wat de beste zuigkracht is in verschillende situaties, etcetera. Nee, de stofzuiger probeert zelf verschillende zuigkrachten uit en analyseert wat voor effect ze hebben; wordt de ruimte er beter schoon van omdat er meer stof wordt opgezogen, of wordt het er juist weer een rotzooi van omdat papieren van het bureau af dwarrelen? De stofzuiger wordt blij van een schone ruimte, dus in het eerste geval zal hij die zuigkracht in soortgelijke situaties aanhouden, terwijl hij in het tweede geval de zuigkracht zal verlagen. Ook kan de stofzuiger zo zelf verschillende opzetstukken uitproberen in verschillende situaties en wellicht zelfs suggesties doen aan de fabrikant voor verbeteringen.

Dan moeten we er alleen wel voor zorgen dat de stofzuiger er ook voor kiest om een stofzuiger te worden, en niet een koffiezetapparaat of een filmster. Door de stofzuiger een specifiek ‘lichaam’ te geven, een lichaam dat een slang, een motor en een stofreservoir bevat, zorgen we er voor dat hij de wereld een andere betekenis geeft dan een apparaat dat bijvoorbeeld een warmte-element, een waterreservoir en een filterbak heeft. Wanneer een apparaat met een slang, een motor en een stofreservoir gaat proberen om koffie te zetten, dan zal dat waarschijnlijk niet zo goed uitpakken. Dat apparaat zal koffie zetten dus een negatieve betekenis gaan geven en zal zijn levensdoel op een ander vlak gaan zoeken. Voor een ‘robot’ met een lichaam dat meer gelijkenissen vertoont met dat van een mens zullen meer mogelijkheden openliggen. Als we in staat zijn om zulk soort robots te maken, dan zullen we er voor moeten zorgen dat deze robots net als mensen sterk van elkaar verschillende ervaringen opdoen, zodat de ene robot er van gaat dromen om kamers stofvrij te maken, terwijl de andere niets liever doet dan koffie zetten.